Giyim Kuşam
GÜRÜN GİYİM KÜLTÜRÜ
İlçe merkezinde oturanlar günümüz şartlarına göre giyinmektedirler. Köylerde erkeklerin şalvar ve yelek giydikleri de görülmektedir. Kadınlar ise başlarına tülbent, yemeni örterler. Bazı yerlerde poşu denilen bir başörtüsü de bağlanır. Kadınların elbiseleri uzun ve geniştir. Eskiden kadın ve erkekler ayaklarına yün çorap giyerlerdi. Yün, evde taranır, eğrilir, kışın çorap örülürdü. Şimdilerde yün çorap giyiliyor ise de eski önemini kaybetmiştir.
Gürün’de şal dokunduğu zamanlarda erkekler şaldan hazırlanan boyun atkıları, yelekler ve bellerine şal kuşaklar bağlarlardı. Kadınlar ise hırka giyerler ve atkıları omuzlarına atarlardı. [1]
Kullanmazdık asla yabancı mallar.
Tarihe karıştı antika şallar.
Mor koyunun yününden genişçe şalvar,
Bağlarını kıldan yapardık gardaş. [2]
Veysel Koca
Bir Çocukluk Hatırası
“Okula kayıt olduktan sonra okul donanım verinceye kadar, bacağımda dizler ve kalçada yaması olan (süvarilik denirdi) bir pantolon, ayağımda, ham, beyaz yünden anamın ördüğü nakışlı çorap ile kara lastik, sırtımda, ‘dırıl’ bezinden bir gömlek (mintan veya işlik denirdi), onun üzerine, birisi bir yerinden çekse her tarafı dağılacak bir ceket ile üç ay okudum.” [3]
Prof. Dr. Ali Boğa
Bir Dünya Markası Gürün Şalları: Şal, atkı ve çözgüsü yünden olan desenli bir kumaştır. Ayrıca ipek ve pamuktan dokunmuş çeşitleri de vardır. Her çeşit kadın erkek giyimi ile odaların döşenmesinde ve süslenmesinde kullanılan Gürün şalları Osmanlılar zamanında bir dünya markası olmuştur. Halep ve Şam başta olmak üzere birçok yerde şal dokunuyordu ama Gürün şalları Asya’dan Avrupa’ya tüm dünyada meşhur olmuştur. Gürün şalları, Hint ve İran şallarının desen ve dokuma tekniğini, Türk kumaşlarının desen ve dokuma tekniğiyle birleştirmiş, Avrupa'nın taklit şallarının özelliklerini Anadolu insanının zevk ve giyim ihtiyaçlarıyla kaynaştırarak orijinal bir sentez meydana getirmiştir.
Dokuma Tekniği ve Motifler: Gürün şalları el tezgâhlarında dokunmuştur. Bu tezgâhlar, Jakar tarafından ıslah edilmiş, Gürün'de de Jakar tezgâhlarından yararlanılmıştır. 2.52 m. boyunda ve 1.20 m. eninde kesilme yerleri belli edilerek top halinde dokunmuştur. Gürün şallarında sadelik ve zeminde beyaz renk hâkimdir. İran (Acem) şallarında ise süs ön plandadır. Zemin dışında kırmızı-sarı veya kırmızı-mavi renkler bol miktarda kullanılmıştır.
Yün iplikler bitki boyalarıyla boyanmıştır.
Gürün şalları konusunda en geniş çalışmayı yapan Prof. Kenan Özbel, Gürün şallarını motiflerine göre dört gurupta incelemiştir.[4]
Serpme Motifli Şallar: Ana motifi badem veya pençe adı verilen motiftir. Bu motif halk arasında günümüzde "şal deseni" diye tanınmıştır. Bademler aralıklı veya verev şeklinde dizilmiştir. Bademlerin arasında küçük çiçekler ve yapraklar, dalcıklar seyrek olarak da çintemani motifleri doldurulmuştur. Bademlerin içi boş bırakıldığı gibi çiçekler ve yapraklarla da bezendiği olmuştur.
Motifleri Birbirine Bağlı Şallar: Bu tür şallara "sarmaşıklı şal" da denir. Badem motifleri kumaşa serpme olarak yerleştirilmiş, ancak bademler bir dalla birbirine bağlanmaya çalışılmıştır. Kadın elbiseleri genellikle bu şallardan yapılmıştır.
Motifleri birbirine geçme şallar: Motifleri asma dalları gibi birbirine geçmiş kavisli dallardan oluşmuştur. Bu yüzden halk arasında "Asma dalı desenli şal" olarak tanınmıştır. Kadın elbisesi yapımında tercih edilmiştir.
Çubuklu, yollu şallar: Çubukların enleri ve araları dokuyanına göre dar veya geniş tutulmuştur. Çubukların gerek içleri, gerekse araları serpme veya bağlı badem, çiçek, yaprak, asma dalı, koçboynuzu, saç bağı motifleriyle doldurulmuştur. Yaygın Gürün şalları bunlardır. Başlık ve kuşak olarak kullanılmıştır.
Bir oda yaptırdım hurma dalından,
İçini döşettim Gürün Şalından
O da benim değil ahbap malından.
(Bir Erzurum Türküsünden)[5]
Her rengi istemez, gönlümüz şimdi aldadır.
İspanya dalga dalga bu akşam şaldadır.
Altın kadeh her elde güneş, her gönüldedir.
İspanya dalga dalga bu akşam şaldadır.
(Yahya Kemal, Endülüs’te Raks)[6]
[1] Geniş bilgi için bkz. M. Ali Öz, Bütün Yönleriyle Gürün, İstanbul 1999, Gürün Kaymakamlığı, Gürün, Sivas, 1996, Nihat KIRIŞ, Albüm/Kitap, Gürün Kültür Vakfı yayını, İstanbul, 1999 ve http://www.sivaslilarvakfi.com
[2] Geniş bilgi için bkz. Veysel KOCA, Şiirler, Gürün, 2009
[3] Geniş bilgi için bkz. http://www.gurunhaber.com/Musa Tektaş’ın Prof. Dr. Ali Boğa röportajı
[4] Geniş bilgi için bkz Kenan ÖZBEL, Gürün Şalları, Halkevleri Bürosu, Ankara, 1949
[5] Geniş bilgi için bkz Kenan ÖZBEL, Gürün Şalları, Halkevleri Bürosu, Ankara, 1949
[6] A.g.e. sahife 12
